آیت الله العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی از مراجع بزرگ شیعه، در ۱۲۹۲ هجری قمری متولد شد. جامعالمقدمات را در هفت سالگی آموخت و در مدرسه علمیه نوربخش بروجرد به ادامه دروس حوزوی پرداخت. سپس در ۱۳۱۰ هجری قمری به اصفهان هجرت کرد و در حوزه درسی آیت الله سیدمحمدباقر درچهای، میرزا ابوالمعالی کلباسی و سیدمحمدتقی مدرس حضور یافت و در سال ۱۳۱۹ به سوی حوزه علمیه نجف اشرف شتافت و ۹ سال در محضر آخوند ملامحمدکاظم خراسانی و بزرگانی همچون سیدکاظم یزدی و شیخ الشریعه اصفهانی حضور یافت و در سال ۱۳۲۹ قمری، از آخوند خراسانی و بسیاری دیگر از بزرگان و علمای طراز اول اجازه اجتهاد دریافت کرد. آیتالله بروجردی اواخر ۱۳۲۸ قمری به بروجرد بازگشت و مورد استقبال پرشور مردم قرار گرفت و نزدیک به ۳۳ سال در زادگاه خود مشغول تلاش علمی، تألیف و تدریس فقه و اصول شد و اکثر آثار مکتوب و ابتکارات علمی ایشان در فقه، اصول، حدیث و رجال مربوط به همین دوره است.
آیتالله بروجردی در ۱۳۴۵ هجری قمری در اعتراض به انتصاب یک بهایی به معاونت اداره ثبت احوال بروجرد و مواردی از این قبیل، بار دیگر به نجف اشرف هجرت کرد و چند سال بعد که به ایران بازگشت، به شهر مقدس مشهد رفت. پس از آن به بروجرد بازگشت و در حوالی ۱۳۵۰ هجری قمری رساله عملیه این مرجع بزرگ به فارسی انتشار یافت. آیتالله العظمی سیدحسین بروجردی در سال ۱۳۶۴ برای معالجه به تهران رفت و مورد استقبال و عیادت علمای اعلام قم و تهران و فقهای سرشناس حوزههای علمیه از جمله امام خمینی (رحمةالله علیه) قرار گرفت و با اصرار علما و فقها برای هجرت به شهر مقدس قم مواجه شده و ۲۶ صفر ۱۳۶۴ هجری قمری در میان استقبال چشمگیر و باشکوه مراجع، علما و مردم، وارد این شهر شد. بسیاری از علما و فقها برای اکرام ایشان، به همراه شاگردان خویش در درس آیت الله بروجردی حضور مییافتند و برخی از مراجع همچون آیت الله سیدمحمد حجت و آیتالله سیدصدرالدین صدر جایگاه درس و حتی جایگاه اقامه نماز خویش را به او واگذار میکردند.
یک سال پس از اقامت آیتالله بروجردی در شهر مقدس قم، آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی ارتحال یافت و بیشتر مقلدان به ایشان رجوع کردند و پس از ارتحال حاج آقا حسین طباطبایی قمی، آیت الله العظمی بروجردی زعیم علی الاطلاق جهان تشیع شد؛ مرجعیتی که در تاریخ شیعه کمنظیر است.
آیت الله العظمی سیدحسین بروجردی علاوه بر تلاشهای علمی بینظیر و سبک ویژه فقهی خویش، تحولاتی در حوزههای علمیه قم و نجف ایجاد کرد و به امور عمرانی از قبیل ساخت و مرمت مساجد، حوزههای علمیه، و دیگر امور مردم نیز رسیدگی میکرد. آیت الله بروجردی اهتمام ویژهای به تقریب مذاهب اسلامی داشت. این سلوک را میتوان در روش فقهی ایشان نیز به وضوح مشاهده کرد. اهمیت تقریب مذاهب در نگاه ایشان تا آنجاست که آیت الله واعظ زاده خراسانی محقق و متفکر اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی چنین نوشته است: «آیتالله العظمی بروجردی بر آن بودند که شیعه در عصر حاضر باید بر مرجعیت علمی اهل بیت (ع) تأکید ورزد و از طرح مسئله خلافت امام علی (ع) سکوت کند زیرا که این امری است تاریخی و مربوط به گذشته، مسلما اگر شیعه به استناد حدیث ثقلین به مرجعیت علمی اهل بیت اکتفا کند، قادر خواهد بود که دشمنیهای بیهوده را کنار بزند.»
در مجموع آثار و مطالبی که از آیت الله بروجردی در دسترس است، نمیتوان به صراحت درباره هویت طلبگی مطلبی یافت، اما بهترین منبع برای بررسی هویت طلبگی از نگاه این زعیم و مرجع کمنظیر شیعه، سیره عملی و فقهی ایشان است. در این نوشته تلاش شده متناسب با سیره آیت الله العظمی بروجردی، مؤلفههای هویت طلبگی استخراج شود. بیشتر اطلاعات استخراج شده، از پایگاه اطلاعرسانی حضرت آیتالله العظمی بروجردی جمعآوری شده است.
پشتکار و مجاهدت علمی
یکی از مهمترین ویژگیهای شخصیتی آیت الله بروجردی که میتوان معتقد بود از نظر ایشان یکی از اصلیترین اضلاع هویت طلبگی است، جدیت، پشتکار و اهمیتی است که ایشان نسبت به تلاش و مجاهدت علمی و فقهی داشتهاند.
آیتالله العظمی بروجردی بر آن بودند که شیعه در عصر حاضر باید بر مرجعیت علمی اهل بیت (ع) تأکید ورزد و از طرح مسئله خلافت امام علی (ع) سکوت کند زیرا که این امری است تاریخی و مربوط به گذشته، مسلما اگر شیعه به استناد حدیث ثقلین به مرجعیت علمی اهل بیت اکتفا کند، قادر خواهد بود که دشمنیهای بیهوده را کنار بزند.
استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی از فیلسوفان معاصر، از آیتالله بروجردی نقل کرده است که در ضمن نقل روایتی به نقل از شیخ طوسی، گفتند وقت زیادی روی این روایت صرف نشده است. آیتالله بروجردی به واسطه این سخن که تعریضی به شیخ طوسی محسوب میشد، مورد اعتراض شاگردان خود قرار گرفتند. از همین رو در پاسخ گفتند: بنده تمامی روایات و تعلیغاتی که شیخ طوسی در همه زمینهها انجام داده را حساب کردم و دیدم شیخ حتی اگر همه عمر خود را صرف این کار میکرد، سه دقیقه بیشتر روی روایات وقت صرف نکرده است، در صورتی که بنده این روایت را یک ماه بررسی کردهام و به این نتیجه رسیدهام.
این خاطره استاد غلامحسین دینانی از آیتالله بروجردی حاکی از جدیت، پشتکار و همتی است که ایشان مصروف تحقیق و تلاش عملی میکرده است.
حضرت آیتالله العظمی بروجردی در آخرین سفر خود به مشهد مقدس که ماه مبارک رمضان را نیز در جوار حرم امام رضا علیهالسلام ماندند و در شبستان بزرگ مسجد گوهرشاد به جای مرحوم شیخ علیاکبر نهاوندی اقامه جماعت کردند نیز دست از تلاش علمی برنداشته و کتابخانه آستانه مقدسه حضرت علی بن موسی الرضا علیهالسلام را فهرستنگاری کردند.
بنده تمامی روایات و تعلیغاتی که شیخ طوسی در همه زمینهها انجام داده را حساب کردم و دیدم شیخ حتی اگر همه عمر خود را صرف این کار میکرد، سه دقیقه بیشتر روی روایات وقت صرف نکرده است، در صورتی که بنده این روایت را یک ماه بررسی کردهام و به این نتیجه رسیدهام.
از آنچه گفته شد میتوان دریافت که ایشان حتی در تنگترین و کوتاهترین فرصتها نیز حداکثر تلاش خود را مصروف تلاشهای علمی میکرد و در این میان حتی از فهرستنگاری کتابخانه هم ابایی نداشت. شاید یادآوری این نکته شیرین باشد که این سفر در زمانی صورت گرفته که ایشان مرجعیت عامه داشته و زعیم جهان تشیع بوده است.
آیتالله سیدحسین بروجردی در تمام مدت اقامت در شهر مقدس قم، حتی در تابستانهای گرم و سوزان، و در زمستان و در حین بارش برف و باران، اشتغال به تدریس فقه را ترک نکردند و همواره مشغول غور در موضوعات علمی و فقهی بودند. آیتالله شیخ حیدرعلی محقق در این باره خاطرهای نقل کرده که جدیت علمی این مرجع کمنظیر را به روشنی بیان میکند: تلگرافى براى آیتالله بروجردی از بروجرد آمد كه اخوى شما به رحمت خدا رفته است.
ایشان دستور دادند پیش از ظهر در مسجد بالاسر مجلس ختمى برگزار شود. بعد از ظهر همان روز طبق معمول جلسه درس برگزار شد بدون اینكه حتى یک روز درس را تعطیل كنند.
جامعیت علمی
یکی از ویژگیهای اصیل و مهم آیت الله بروجردی، این بود که در عین برخورداری از پشتوانه علمی قوی در اصول فقه، فلسفه، نحو، معانی و بیان و غیره، و همچنین احاطه اجتهادی به این علوم، در جلسات درس خود تا جایی که ممکن بود، فقیه بود؛ به این معنا که از استدلالها و استنباطهای آیت الله العظمی بروجردی تا حد امکان مبتنی بر فقه بود و کمتر پیش میآمد که از نگاه فلسفی به مسئلهای بپردازد.
من حتی مسائل علم نحو و مطالب معانی و بیان را به طور اجتهادی خواندم و بررسی کردم. سعی کردم در هر مسئله از هر علمی که میخوانم، صاحبنظر باشم».
نکته حائز اهمیت آن است که با این حال، ایشان در تمام علوم دینی که وارد شده بود متبحر و مسلط بود؛ چنانکه از ایشان چنین نقل شده است: «من حتی مسائل علم نحو و مطالب معانی و بیان را به طور اجتهادی خواندم و بررسی کردم. سعی کردم در هر مسئله از هر علمی که میخوانم، صاحبنظر باشم».
بنابراین یکی از اضلاع دیگر هویت طلبگی در سیره آیت الله سیدحسین بروجردی را میتوان جامعیت علمی دانست؛ چرا که این مرجع عالیقدر حتی با وجود عدم بهرهبرداری جدی از علومی مانند فلسفه در جلسات درسی فقه، آنها را با جدیت و نگاه اجتهادی فرا گرفته و حتی اشعار کتاب منظومه ملاهادی سبزواری را از حفظ بود.
اهتمام جدی به تبلیغ
یکی از خدمات ارزنده و تاثیرگذار آیت الله بروجردی، تربیت طلاب و فضلای حوزههای علمیه برای تبلیغ دین در ماههای محرم و صفر و ماه مبارک رمضان و همچنین تعطیلات تابستانی بود که با سفر به نقاط دور و نزدیک ایران، مردم را با اسلام و آموزههای دینی آشنا میکردند و به همین سبب موقعیت و محبوبیت روحانیان در میان مردم نیز بیش از پیش تقویت شد و به رغم تلاشهایی که برای منزوی کردن روحانیت صورت میگرفت، طلاب و فضلا بیشتر از گذشته مورد اعتماد و احترام مردم قرار گرفتند.
تلاشهای آیت الله العظمی بروجردی در مدیریت تبلیغ و کادرسازی و تربیت نیروی انسانی کارآمد و قوی را شاید بتوان یکی از پایههای ظهور انقلاب اسلامی برشمرد که علاوه بر جلب اطمینان و اعتقاد قلبی مردم مسلمان ایران به مراجع، روحانیت و علمای دینی، این شخصیتهای تربیتیافته توانستند نقشهای برجستهای در طول انقلاب اسلامی و همچنین پس از انقلاب به عهده بگیرند.
علاوه بر گسترش تبلیغ در سرزمین ایران، آیت الله بروجردی حتی اهتمامی بسیار جدی به نشر معارف اسلامی و شیعی در خارج از ایران داشته است و نمایندگانی به نقاط مختلف دنیا از جمله آلمان، انگلستان، امریکا، پاکستان، لبنان و عربستان فرستاده است. علاوه بر این، از سوی ایشان مساجد و مراکز اسلامی تاثیرگذاری در سراسر جهان ساخته شده و همچنان دایر مانده است.
اهتمام جدی به تبلیغ دین را میتوان یکی از جدیترین مؤلفههای هویت طلبگی در سیره آیت الله سیدحسین بروجردی دانست؛ چنانکه در کنار جدیت کمنظیر در توصیه به طلاب و فضلا برای تقریرنویسی و تلاش محض علمی، از تبلیغ دین و ارتباط مستقیم با مردم نیز غافل نشد.
همه این تلاشها و جدیتها زمانی به درستی فهم میشود که توجه کنیم علاوه بر گسترش تبلیغ در سرزمین ایران، آیت الله بروجردی حتی اهتمامی بسیار جدی به نشر معارف اسلامی و شیعی در خارج از ایران داشته است و نمایندگانی به نقاط مختلف دنیا از جمله آلمان، انگلستان، امریکا، پاکستان، لبنان و عربستان فرستاده است. علاوه بر این، از سوی ایشان مساجد و مراکز اسلامی تاثیرگذاری در سراسر جهان ساخته شده و همچنان دایر مانده است.
تقریرنویسی
نوشتن تقریر تا پیش از آیتالله العظمی بروجردی نه تنها مرسوم نبود بلکه برخی این کار را نشانهٔ بیسوادی میدانستهاند. پافشاری آیت الله بروجردی بر لزوم تقریرنویسی باعث شد این سنت حسنه به تدریج در حوزههای علمیه شکل گرفته و کتابهای ارزشمندی مانند «نهایةالاصول» و «البدر الزاهر» نیز حاصل تقریرهایی است که در درس این مرجع بزرگ شیعه نوشته شده است.
آیت الله بروجردی در این باره گفته است: «سعی کنید درسها را بنویسید و نظریه و اشکالهای خود را در حاشیه آن بیاورید. در جوانی فکر انسان بازتر و موشکافتر است. انسان در جوانی افکاری به ذهنش میآید که در سن پیری از آن بهره میبرد.»
جدیت و اهتمام این مرجع کمنظیر شیعه به تشویق طلاب و فضلا چنان بود که تقریرهای طلاب را از آنها میگرفت و مطالعه میکرد و علاوه بر تشویق طلاب و فضلایی که درس را به درستی تقریر کرده بودند، مقداری پول هم به عنوان جایزه به آنها پرداخت میکرد.
تواضع علمی
یکی از شیوههای آیتالله سیدحسین بروجردی در القای مطالب به طلاب و فضلا و شاگردان خویش، پرهیز از بیان قطعی و یقینی نظریات خود در جلسات درسی بود.
سعی کنید درسها را بنویسید و نظریه و اشکالهای خود را در حاشیه آن بیاورید. در جوانی فکر انسان بازتر و موشکافتر است. انسان در جوانی افکاری به ذهنش میآید که در سن پیری از آن بهره میبرد.
آیتالله ابوالقاسم خزعلی گفته است: «[آیتالله بروجردی] همیشه میفرمود: ممکن است اینگونه باشد یا به این یا آن قرینه چنین خواهد شد.» آیتالله خزعلی در تحلیل این رفتار آیتالله بروجردی گفته است: «اگر ایشان مستقیما به چیزی اشاره میکرد، همه مسحور و تسلیم رأی او میشدند. در این صورت فکر و اندیشه از رشد باز میماند. بنابراین برای پرهیز از چنین آفتی همیشه میگفت: احتمال میرود چنین یا چنان باشد.»
شاید به همین دلیل است که آیتالله العظمی بروجردی را مجتهدپرور مینامند. ایشان با تواضع علمی خود، راه را برای تلاش علمی شاگردان خویش باز میکردند؛ و این سیره عملی ایشان در حالی است که روال معمول در درس خارج، این است که استاد درس خارج ضمن نقد نظرات دیگران، نظر قطعی و نهایی خود را اعلام کند. بنابراین تواضع علمی را میتوان یکی از اضلاع اصیل هویت طلبگی از نظر آیتالله بروجردی دانست.
همراهی علم و عمل
آیتالله سیدعبدالله ضیایی لنگرودی که از شاگردان آیتالله العظمی بروجردی بوده است، میگوید: یكی از خصوصیات آقای بروجردی كه طلبهها به آن واقف بودند، این بود كه نسبت به طلاب درسخوان و متدین علاقه خاصی داشت. اگر طلبهای متدین بود اما درسخوان نبود، با او بد بود و اگر متدین نبود اما درسخوان بود، باز هم ناراحت میشد. وقتی هم عصبانی میشد بدنش میلرزید و كسی جرأت نمیكرد در مقابلش بایستد.
از آنچه نقل شد به وضوح میتوان دریافت که همراهی علم و عمل در نگاه آیتالله بروجردی یکی از اضلاع اساسی هویت طلبگی است و بیتوجهی به درس و بحث حوزوی و یا دور ماندن از تدین و تقوا هیچکدام پذیرفتنی نیست.
این ویژگی را در رفتار آیتالله بروجردی نیز میتوان به وضوح مشاهده کرد که علاوه بر جدیت کمنظیر در موضوعات علمی و تلاش خستگیناپذیر در تربیت طلاب و فضلا، مراتب معنوی و تقوا و زهد نیز در وجود این مرجع تقلید به خوبی نمایان بود. آیتالله سیدمحمد واعظ زاده خراسانی در همین زمینه گفته است: حضرت آیتالله بروجردی مردی متهجّد و شبزندهدار، به مستحبات و آداب و سنن شرعی پابند، از ریا و خودنمایی بركنار، از تمجید و تملق و چاپلوسی افراد بیزار بود. پول و مقام در نظرش ارزش نداشت. برای ریاست، تمهید مقدمه نمیكرد. هیچگاه در این راه از تقدیر چشم نمیپوشید و به تدبیر متوسّل نمیشد. بلندنظر، بلندهمت و سخیالطبع بود. آبروی افراد را حفظ میكرد. بدزبان نبود. به كسی اهانت نمینمود. اگر كسی مورد عتاب وی واقع میشد حتما از او عذر میخواست و دل او را از خود خشنود مینمود.
غیرت دینی
یکی از جلوههای باشکوه سلوک رفتاری آیتالله سیدحسین بروجردی، ایستادگی شجاعانه ایشان در برابر رخدادهایی است که ضمن جریحهدار کردن غیرت دینی مومنان، میتوانست زمینهساز مشکلات و گناهان دیگری در جامعه اسلامی شود.
در سال ۱۳۴۵ هجری قمری، شخصی بهایی به معاونت اداره ثبت احوال بروجرد منصوب شد. در فاصلهای اندک پس از آن، مراسمی با حضور زنان با پوشش غیراسلامی در بروجرد برگزار شد که آیت الله بروجردی را وادار کرد برای اعتراض به این رفتارها، بروجرد را به مقصد عتبات عالیات ترک کند.
گرچه ایشان در پی اصرار فرماندار بروجرد و دیگر مسئولان، از تصمیم خود منصرف شد و مسئول اداره ثبت احوال و معاون وی نیز برکنار شدند، اما چند ماه بعد به دلیل تکرار اعمال خلاف شرع از سوی حکومت شاه، آیت الله بروجردی ایران را به مقصد نجف اشرف ترک کرد.
هدف اینان از تغییر خط، دور کردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است. من تا زندهام اجازه نمیدهم این کار را عملی کنند. به هر جا که میخواهد منتهی شود.
مورد دیگری که در این زمینه میتوان برشمرد، مبارزه آیت الله بروجردی با فرقههای ضاله از جمله بهائیت بود که با درک صحیح از تعالیم بهائیان و مشکلات اساسیای که این شریعت ساختگی داشت، «خطر بهائیت را بسیار جدی قلمداد کرده و اهمال و کوتاهی در جلوگیری از خطر آنان را جایز نمیدانستند.»
آیت الله بروجردی حتی زبان و رسمالخط فارسی را نیز از آن رو که جزیی از هویت و فرهنگ اسلامی و ایرانی میدانست و انگیزه حاکمان پهلوی از جایگزینی رسمالخط فارسی با رسمالخط لاتین را هویتزدایی از فرهنگ و هویت اسلامی تشخیص داده بودند، در برابر این کار موضع گرفته و گفت: «هدف اینان از تغییر خط، دور کردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است. من تا زندهام اجازه نمیدهم این کار را عملی کنند. به هر جا که میخواهد منتهی شود.»
از آنچه گفته شد واضح است که آیتالله بروجردی، پاسداری از هویت دینی را ضلعی مهم در هویت طلبگی میدانسته و نسبت به آن اهتمام جدی داشتهاند؛ تا آنجا که گویی برای ایشان اهمیتی ندارد که ایستادگی در برابر دور کردن جامعه از فرهنگ اسلامی چه واکنشی در پی خواهد داشت. چنانکه گفتهاند «به هر جال که میخواهد منتهی شود.»
مردمداری
آیت الله العظمی بروجردی علاوه بر آنکه هر روز پیش از اذان ظهر مردم را به حضور میپذیرفت و با آنها سخن میگفت، اهتمام ویژهای نیز در کمک به نیازمندان داشت. چنانکه نقل کردهاند در سالهای آخر حضور آیتالله بروجردی در بروجرد، قیمت مواد غذایی به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم افزایش بیسابقهای یافته بود و مردم به ویژه نیازمندان در تنگنای شدید قرار گرفته بودند. ایشان بزرگان شهر را به منزل خود دعوت کرد و آنها را تشویق کرد تا به مردم تنگدست کمک کنند.
آیتالله بروجردی پس از آنکه کمکهای بزرگان شهر را ناکافی دید، باغ شخصی خود را که از پدر به ارث برده بود، ۴ هزار تومان فروخت و خرج آذوقه مردم کرد. شتاب و علاقه آیتالله بروجردی برای کمک به مردم را از آنجا میتوان به خوبی لمس کرد که نزدیکان ایشان که متوجه این معامله شدند، او را ملامت کرده بودند که چرا باغ مذکور را کمتر از قیمت واقعی آن فروخته است.
اهتمام آیتالله بروجردی به ساخت، تعمیر و تأسیس مدارس، حوزههای علمیه، کتابخانهها و حسینیهها در سراسر کشور و حتی خارج از ایران، میتواند شاهد روشنی بر علاقه ایشان به برآورده کردن نیازهای مردم دانست. از آنچه گفته شد به روشنی میتوان مردمداری و توجه به نیازها و خواستههای مردم را یکی از شاخصههای اصلی سلوک رفتاری ایشان و در نتیجه یکی از مولفههای هویت طلبگی در سیره ایشان قلمداد کرد.
یکی دیگر از اقدامات آیت الله بروجردی که میتواند نشانه بسیار روشنی بر مردمداری ایشان و توجه به نیازهای طبیعی از سوی این مرجع بزرگ باشد، تأسیس نیروگاه برق بروجرد است. در زمان حضور ایشان در بروجرد، این شهر از نعمت برق محروم بوده است. درایت، تیزبینی و پیگیری آیتالله بروجردی موجب شد برخی از خیرین متدین بروجرد یکی از مجهزترین نیروگاههای برق در غرب کشور را احداث کنند.
تقریب مذاهب
یکی از بارزترین جلوههای رفتاری حضرت آیت الله بروجردی که حتی بر سلوک فقهی و حوزوی ایشان نیز تاثیر گذاشته بود و نقطه عطفی در مناسبات میان مذاهب شیعه و سنی ایجاد کرد، دیدگاه این مرجع کمنظیر شیعه درباره تقریب مذاهب اسلامی و لزوم استفاده از تقریب مذاهب اسلامی برای معرفی شیعه و ارائه معارف شیعی به جهان تسنن بود.
مکاتبات آیت الله بروجردی با شیخ شلتوت که شیخ الأزهر بود، باعث شد فتوای بسیار مهم شیخ شلتوت صادر شود. در این فتوا آمده بود که مسلمانان میتوانند پیرو هر کدام از مذاهب خمسه از جمله شیعه باشند.
علامه شیخ محمدتقی قمی در زمان حیات آیت الله بروجردی و با حمایت مستقیم فکری و مالی ایشان دارالتقریب مصر را تأسیس کرد. علاوه بر این، مکاتبات آیت الله بروجردی با شیخ شلتوت که شیخ الأزهر بود، باعث شد فتوای بسیار مهم شیخ شلتوت صادر شود. در این فتوا آمده بود که مسلمانان میتوانند پیرو هر کدام از مذاهب خمسه از جمله شیعه باشند. آیت الله محمدعلی گرامی معتقد است «مقدمه این فتوای جالب، فعالیتهای آقای بروجردی بود.»
آیت الله العظمی بروجردی توجه ویژهای به فقه اهل سنت داشت و در روش فقهی خود برای اقوال و آراء فقهای اهل سنت اهمیت ویژهای قائل بود. احاطه این مرجع عالیقدر به فقه سنی تا حدی بوده است که آیت الله العظمی صافی گلپایگانی در این باره گفته است: آیت الله بروجردی بر اقوال عامه فوقالعاده مسلط بود. نه تنها بر فتاوا و اقوال ائمه اربعه آنان تسلط داشت که بر نظریات صحابه و دیگر فقهای آنان چون اوزاعی، ثوری، لیث و… محیط بود. اختلافنظرهایی که در یک مسأله داشتند را میدانست. این تسلط به طوری بود که برخی از فقهای اهل سنت در ملاقات با ایشان آن مرحوم را از خودشان بر اقوال و نظریات علمای عامه مسلطتر میدیدند.
واضح است که با دقت در سیره عملی آیتالله سیدحسین بروجردی درباره تقریب مذاهب و توجه ایشان به فقه سنی و استفاده از آن در استنباط احکام، میتوان با اطمینان گفت که یکی از بایستههای اساسی طلبگی از نگاه ایشان، توجه و احاطه به اقوال فقهی اهل سنت، و همچنین توجه ویژه به تقریب مذاهب اسلامی و حذر از تفرقه و اختلاف میان مذاهب اسلامی است.
آنچه خواندید مطمئنا نمیتواند همه دغدغهها، ارزشها و تلاشهای آیت الله العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی را پوشش دهد و برای فهم کاملتر و دقیقتر از بایستههای طلبگی در سیره عملی و نظری آیت الله بروجردی باید به پژوهشی دامنهدارتر و دقیقتر دست زد، اما همین تلاش اندک هم میتواند زوایایی کمتر دیده شده از اضلاع اساسی هویت طلبگی در نگاه و سیره ایشان را به دست بدهد.
بسیار عالی و آموزنده بود.
خیلی خوب بود!
فقط یه نکته؛ تالیغات یا تعلیقات؟
ممنون از تذکر. اصلاح شد.