نظام آموزشی حوزههای خواهران در موضوع و محتوا چندان تفاوتی با برادران ندارد، جز اینکه اکثر قریب به اتفاق مدارس برادران، نظام پایهای دارند؛ یعنی طلاب از پایه اول شروع میکنند و به پایه دهم میرسند که معادل سطح ۳ دروس حوزوی خواهران است. معمولا برادران تا پایه دهم در مدارس مختلف تحصیل میکنند و در ادامه، درس خارج فقه و اصول اساتید مختلف حوزه را بسته به رأی و نظر خود انتخاب مینمایند.
اما در مدارس علمیه خواهران، به ویژه جامعة الزهرا (س) قم، ساختار نظام تحصیلی بیشتر به دانشگاه شباهت دارد. نام این حوزه نیز گویای همین مطلب است (جامعة به عربی به معنای دانشگاه است). در واقع دروس فصلبندیشده به صورت دو نیمسال (ترم) در هر سال ارائه میگردند که برخی اجباری و برخی با توجه به معدل طلبه اختیاری است. در دوره تمام وقت که ۴ سال به طول میانجامد، خواهران طلبه ۱۹۰ واحد درسی را میگذرانند (حدودا ۵۰ واحد بیشتر از عرف واحدهای مقطع کارشناسی دانشگاهها) که اخیرا ۳۰ واحد آن به صورت گرایشی در رشتههای مختلف ارائه میشود، از جمله تاریخ اسلام، تفسیر قرآن، فقه و اصول، تعلیم و تربیت اسلامی و… .
اما در مدارس علمیه خواهران، به ویژه جامعة الزهرا (س) قم، ساختار نظام تحصیلی بیشتر به دانشگاه شباهت دارد. نام این حوزه نیز گویای همین مطلب است (جامعة به عربی به معنای دانشگاه است). در واقع دروس فصلبندیشده به صورت دو نیمسال (ترم) در هر سال ارائه میگردند که برخی اجباری و برخی با توجه به معدل طلبه اختیاری است.
این ۱۹۰ واحد در حقیقت معادل دوره کارشناسی در دانشگاه است که سطح دو محسوب میشود و همتراز اتمام پایه ۹ مدارس علمیه برادران است. طلابی که نصف این واحدها را بگذرانند (۹۵ واحد) مدرک معادل سطح یک حوزه یا کاردانی دانشگاه را دریافت میکنند که همتراز اتمام پایه ۶ حوزه برادران است. سطح سه نیز معادل مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاهها و همتراز اتمام پایه ۱۰ در مدارس علمیه برادران است.
رشتههای تخصصی جامعة الزهرا (س) در سطح سه، شامل تاریخ اسلام، تعلیم و تربیت اسلامی، تفسیر و علوم قرآن، فقه و اصول، فلسفه اسلامی، کلام اسلامی و مطالعات اسلامی زنان است. برنامه معارف اسلامی نیز ویژه خواهرانی است که لزوما تمایلی به طلبه شدن و طی برنامههای رسمی حوزه ندارند و در عین حال میخواهند یک آشنایی حداقلی با معارف اسلامی داشته باشند. برای این خواهران دروسی چون قرآن و تفسیر، حدیث، عقاید، اخلاق، احکام، خانواده و تربیت، تاریخ اسلام و بینش سیاسی قرار داده شده که این دوره را به صورت غیرحضوری یا نیمهحضوری طی میکنند و در پایان تنها گواهی پایان این دوره را دریافت مینمایند.
در سطح چهار (معادل دوره دکترا) طلاب وارد درس خارج میشوند و عموما فقه و اصول را دنبال میکنند، اما برخی نیز به رشتههای تخصصی سطوح دو و سه میپردازند؛ مانند تفسیر قرآن، عرفان، فلسفه، کلام و…
اما دروس مشترک میان برادران و خواهران طلبه تا سطح دو:
(البته مدارس از منابع متفاوت و گوناگونی برای این سرفصلها استفاده میکنند)
در سطح چهار (معادل دوره دکترا) طلاب وارد درس خارج میشوند و عموما فقه و اصول را دنبال میکنند، اما برخی نیز به رشتههای تخصصی سطوح دو و سه میپردازند؛ مانند تفسیر قرآن، عرفان، فلسفه، کلام و… .
۱. یادگیری زبان عربی از طریق آموزش صرف و نحو (با استفاده از منابعی چون کتابهای صرف ساده، صرف میر، تصریف و جامع المقدمات… و در نحو نیز کتبی چون هدایه، مغنی، سیوطی و مبادی العربیه)
۲. کلام و عقاید استدلالی
۳. فلسفه اسلامی (عمدتا با رجوع به کتاب آموزش فلسفه آیت الله مصباح یزدی، کتابهای بدایة الحکمه و نهایة الحکمه علامه طباطبایی و در نهایت نیز اسفار اربعه ملاصدرا)
۴. اخلاق (دروس اخلاق اساتید مختلف)
۵. تفسیر قرآن (منتخب سورهها و بررسی برخی تفاسیر معتبر)
۶. علوم حدیث
۷. نهج البلاغه (معمولا منتخبی از یکی دو خطبه)
۸. تاریخ اسلام
۹. روخوانی و تجوید قرآن
۱۰. بلاغت
۱۱. فقه و اصول (بر مبنای کتب منطق از جمله منطق مظفر و منطق کبری، کتابهای اصول الفقه، رسائل، کفایه، لمعه و مکاسب)
درس عرفان نیز از جمله مشترکات است اما منابع و حدود آن متفاوت است. عرفان برای خواهران طلبه در حد شناختی ساده در نظر گرفته شده، در حالی که برخی مدارس برادران پیش از اتمام پایه ۱۰ آن را به صورتی تخصصی ارائه میکنند و عمدتا شرح کتاب عرفانی فصوص الحکم ابن عربی را میخوانند که متن سختی نیز هست.
یکی از تفاوتهای دروس حوزه خواهران و برادران این است که خواهران معمولا درس رجال ندارند، مگر در رشته تخصصی علوم قرآن و حدیث. روش درس خواندن نیز چه در حوزههای برادران و چه خواهران، روش مباحثه است.
عمده دروس حوزوی بر صرف و نحو عربی، کلام و البته دروس فقه و اصول متمرکز است که برای اجتهاد مورد نیازند.
یکی از تفاوتهای دروس حوزه خواهران و برادران این است که خواهران معمولا درس رجال ندارند، مگر در رشته تخصصی علوم قرآن و حدیث. روش درس خواندن نیز چه در حوزههای برادران و چه خواهران، روش مباحثه است.
با توجه به اینکه خواهران امکان مرجع تقلید یا قاضی شدن ندارند و در صورت اجتهاد نیز تنها خودشان میتوانند طبق اجتهاد خود عمل نموده و از مرجع دیگری در احکام عملی اسلام تقلید ننمایند، شاید این پرسش مطرح شود که در نهایت مقصد خواهران طلبه در این مسیر چیست؟ پاسخ این است که جامعه اسلامی تنها به قاضی یا مرجع نیازمند نیست، بلکه به حضور زنان مبلغ، مدرس، مجتهد، مؤلف و محقق در علوم اسلامی، کارشناس امور حقوقی زنان و پاسخگو به شبهات و پرسشهای دینی بانوان هم نیاز دارد.
عکس: عطیه کشتکاران